Stanisław J. Kowalski

Jazłowiec -Miasto Kresowe zagubione w historii.

W S T Ę P

Historia miasta nie jest ziarnkiem prochu w porównaniu z historią narodu dla całego rodzaju ludzkiego. Jednak ten drobiazg czasami staje się istotny w odkryciu straconego rozdziału historii cywilizacji. Ta względność może nie zawsze odzwierciedla taką wartość historyczną jak świeże odkrycia archeologiczne, wystarczająco pokazujące wykopany dawny grób, stare osiedle lub mury zapomnianego miasta pogrzebane w ziemi, dostarczające uczonemu ogromnej ilości informacji w badaniach tajemnic przeszłości.

Nie żądajmy takich wielkich działań z szacunku dla Jazłowca.

Tylko archeologiczne znaleziska dokonane przez prof. J. Kozłowskiego, krótko przed II Wojną Światową świadczyły o obecności ludzi w dolinie dwóch płynących strumieni już w epoce brązu. Jest pewne , że wiele ukrytych informacji, odnoszących się do różnych okresów rozwoju miasta oczekuje odkrycia. Ponieważ od dawna tereny wschodnie były włączone do Związku Sowieckiego, prawdopodobieństwo jakiejś archeologicznej akcji w obrębie miasta stało się problematyczne a nawet niemożliwe. Sowieccy historycy i uczeni a szczególnie ich ukraińscy koledzy nie mogą przecież znaleźć w sobie wiele podniet do grzebania w polskiej przeszłości.

Położony na skrzyżowaniu szlaków wielu wpływów i cywilizacji Jazłowiec był szczególnie narażony na zniszczenia w różnych okresach swojego istnienia. To spowodowało, że niewiele wystarczających informacji zachowało się dla odtworzenia i odbudowy jego przeszłości w dawnych wiekach zagubionej. Pozostałości w postaci dającej się wykorzystać dokumentacji są niezwykle niekompletne i rzadkie, bo wiele pierwotnych zapisów padło ofiarą ałośliwych zniszczeń najeźdźców, szczególnie tych ze wschodu oraz ignorancji i beztroski miejscowej ludności.

Na przekór temu, to miasto w tak szaleńczy sposób zmiecione w powojennym czasie z mapy Europy, ciągle jeszcze żyje w polskiej pamięci.

Niejako historyczny aspekt ma więc pomoc w utrzymaniu przy życiu jego nazwy, chociaż rzadko podaje się w szczegółach służące temu informacje. Ponieważ jego dawna świetność promieniowała daleko poza dawne i obecne tereny polskie, jego nazwa została udokumentowana na wiele sposobów i przez wiele umysłów. Zamierzeniem tego opracowania jest zebrać dające się fakty w skondensowanej objętości dla przyszłych poszukiwań i do dokumentów istnienia miasta.

Niedobór i niekompletność historycznego materiału o Jazłowcu wymaga pewnych logicznych wniosków i domysłów w relacji do pewnych okresów jego historii. Taka praktyka nie może być sprzeczna z generalnym podejściem historii do obszaru geograficznego lub innych obszarów świata. Odmienne czasy, historia różniąca narody w sposób posuwający naprzód ich polityczne interesy prezentuje różne aspekty. Stwierdzenie takie jest bardziej stosowne dla obszaru Podola, gdzie miasto jest zlokalizowane, niż do samego miasta. Dostępna dokumentacja Jazłowca jest zasadniczo polskiego pochodzenia. Rusińskie / ukraińskie/ źródła nie miały dotąd wiele do zaoferowania, co właściwie potwierdza istnienie miasta. Nawet mapa regionu, rzekomo wykonana w XVI w. i prezentowane na niej materiały nie są w stanie wyjaśnić pochodzenia nazwy miasta. Jest to całkowicie sprzeczne z badanymi faktami, które uznają ten okres za " złoty wiek " Jazłowca.

Bardziej bogatych i szczodrych informacji dostarczyli Ormianie, którzy zachowali tu swoją obecność przez wiele wieków i którzy byli w tym czasie dominującą ekonomicznie i kulturalnie społecznością wewnątrz jego murów.

Innym źródłem wiadomości o przeszłości miasta jest miejscowy folklor. Im dalej sięga on w przeszłość tym większy jego wkład. Legendy nie zawsze mogą być źródłem wiarygodnej informacji, ale generalnie mają one ustaloną pozycję w historii różnych narodów. Taki przypadek jest i z Jazłowcem.

Ignorując to źródło możemy narazić się na niebezpieczeństwo, że ograniczymy sobie pole działania i perspektywę czasową. Wykorzystując to jednakowoż jesteśmy w stanie zachować ciągłość chronologii zdarzeń.

Najuczciwiej rzecz ujmując, trzeba mieć świadomość, że opracowania tego nie można traktować jako pełną historyczną prezentację. W przekroju wielu prezentowanych narodowych punktów widzenia pewność siebie nie może gwarantować obiektywizmu. W tym kontekście jakiekolwiek twierdzenie dotyczące bezstronności źródeł może skutkować zakończeniem solidnych badań i być zastąpione poglądami czytelników, wynikającymi z przekonań wyniesionych z gawęd domowych.

Praca ta została napisana jako seria szkiców opisujących historyczne zdarzenia i postacie oraz ideologiczne kwestie w formie pozwalającej dostosować zdarzenia do serii w porządku ich występowania. Powtarzanie się okresów czasu, zdarzeń, postaci jest nieuniknione, lecz cała monografia może dać dostateczny i umiarkowanie dokładny bilans historii Jazłowca. Inne spisane opowiadania o ogólnej geograficznej lokalizacji miasta w obecnych okolicznościach potrzebują pewnego wyjaśnienia i uzupełnienia.

Region Podola, niegdyś integralna część Państwa Polskiego od II Wojny Światowej jest uwidoczniony na nowych sowieckich i ukraińskich mapach. Do odtworzenia jego położenia jest niezbędne odwołanie się do tego obszaru, jako Zachodniej Ukrainy. Chociaż ich granice jest odpowiednio geograficznie przybliżone do "znikającej" ziemi podolskiej.