Książka..O Galicji Zdjęcia z kresów ..Kresy wschodnie Grzymałów Mapy historyczne Świdnica Filmy TanecznePielgrzymka Wystawianie Świadectw Charakterystyki Energetycznej budynków oraz lokali. Badania termowizyjne

Początek

Przedstawiam fragmenty książki Dariusza Kołodziejczyka

EJALET KAMIENIECKI

Wojska garnizonowe

Garnizon Kamieniecki w latach janczarzy i inne jednostko gwardyjskie

str.163

str.164

Wznowienie działań wojennych spowodowało ponowne zwiększenie liczebności wojsk janczarskich w Kamieńcu, jednak nigdy nie osiągnięto już stanu z lat 70.

Średnia płaca janczarska wynosiła od 4 do 5 asprów dziennie, zaś żołnierzy pozostałych dwóch formacji — 6 do 7 asprów. Oczywiście żołd oficerski kilkakrotnie przewyższał żołd zwykłego żołnierza, otrzymującego po zaciągnięciu się jedynie 3 aspry dziennie. Oprócz żołdu janczarzy otrzymywali sukno na mundury, pół okki mięsa (ok. 640 gramów) dziennie i pół kile (12,5 kg) chleba miesięcznie.²*

Według tradycji, 196 pułków janczarskich w imperium dzieliło się na 34 oddziały sekbanów, 61 bóliikówi 101 oddziałów zwanych dżemaat. W 1681 roku w Kamieńcu stacjonowali żołnierze z dziesięciu dżemaat, ośmiu bóliików, pięciu oddziałów sekbanów i 12 małych kompanii czawuszów, występujących w rejestrach obok oddziałów janczarskich.³⁾ W kolejnych rejestrach janczarów stacjonujących w Kamieńcu napotykamy te same numery oddziałów. Do generalnej wymiany wojsk doszło właśnie w latach 1680— 1682, gdy m.in. 6. i 32. dżemaat zostały zastąpione przez 13.,21., 22. i 90. Natomiast przez cały okres istnienia ejaletu kamienieckiego w twierdzy stacjonowali żołnierze z 46., 49. i 69-tej dżemaat. Liczebność tych trzech oddziałów w kolejnych latach przedstawiała się następująco:

²⁾ t.H. Uzunęarsili, Osmanh devleti leskilatwcian kapukulu ocaklan, l, s. 325, i I. Petrosjan, “Janyczarskie garnizony...", w: Osmanskaja imperija..., s. 67; por.: rachunek za żywność wystaną do Kamieńca w 1685 r. Każdy janczar otrzymać miał 6 kile pszenicy oraz pewną ilość pieniędzy na sukno i mięso. Przy ówczesnych cenach suma ta nie wystarczyłaby jednak na zakup mięsa wg stawek podanych powyżej (Archiwum Topkapy, E 8412).

³⁾ BA, MM 16 742 - 6“ 13., 21., 22., 25., 32., 46., 49., 69. i 80. dżemaat, 9., 11., 21., 23., 28., 30., 46. i 52. boluk oraz l., 5., 6., 27. i 29. pułk sekbanów.

Jak wiemy chociażby ze źródeł polskich, śmierć zbierała obfite żniwo wśród janczarów kamienieckich, ale tak duże wahania w liczebności żołnierzy wynikały także z tego, iż władze dokonywały rotacji w ramach tych samych jednostek. Informacje o przesunięciach żołnierzy do innych placówek spotykamy w samych rejestrach.

Dowódca 49. dżemaat — chasseki aga, był jednocześnie naczelnym

l dowódcą wszystkich janczarów kamienieckich.

Poza janczarami przyporządkowanymi do poszczególnych pułków istniała jeszcze kategoria “jamaków", składająca się z rozproszonych żołnierzy innych regimentów janczarskich oraz świeżo rekrutowanych ochotników. W Kamieńcu liczba “jamaków", dowodzonych bezpośrednio przez agę, sięgała tysiąca żołnierzy.

b) wojska lokalne (jerli)

Liczebność wojsk lokalnych stacjonujących w Kamieńcu i podporząd­kowanych bezpośrednio bejlerbejowi przedstawiała się następująco:

Źródła: a - b) BA, D. BKL 32193; c) KK 4734; d) D. BKL 32193; e) D. B§M 304. por. D. B§M 343 i KK 4734; g) MM 3113; h-j) D. BKL 32193; k) Topkap) Sasł l-m) BA, MM 5337; n-o) D. BKL 32260; p) D. BKL 32263; r) MM 6006,,'

str 170

Na liście żołdu z początku roku 1682 znajdujemy rozkaz wielkiego wezyra z marca 1682 r. nakazujący, by po sporządzeniu nowego defteru idżmal nadać żołnierzom garnizonów timary.

Z późniejszego o kilka miesięcy defteru ruznamcze dowiadujemy się, iż przynajmniej część żołnierzy garnizonów w tych 4 zamkach uzyskała zbiorowe timary gedik. Udział zwykłego żołnierza wynosił 1800 asprów rocznie, co odpowiadało żołdowi w wysokości 5 asprów dziennie. Rozwiązanie takie zwalniało władze centralne od potrzeby szukania gotówki na wypłatę żołdu, często jednak niekorzystnie odbijało się na położeniu ludności chłopskiej, eksploatowanej nad miarę przez żołnierzy okolicznych garnizonów.

W defterze ruznamcze spotykamy 4 zbiorowe timary gedik dla 46 żołnierzy z Międzyboża, 46 z Baru, 34 z Jazłowca i 15 z Czortkowa. Żołnierze ci określani byli ogólną nazwą mustahfizów (strażników, obrońców).¹⁵'

Nie jest pewna liczebność załogi Jazłowca, która skapitulowała przed wojskami polskimi w 1684 roku. Według relacji dwóch języków tureckich wziętych do niewoli przez polski podjazd w grudniu 1683 r., “stan normalny" załogi jazłowieckiej wynosił 120 ludzi, zaś w końcu tego roku Mustafa aga przyprowadził z Kamieńca dodatkowe posiłki w sile 200 ludzi.¹⁶' W ten sposób powinno się w Jazłowcu znajdować około 320 obrońców. Tymczasem francuski dworzanin Dalairac pisząc o wzięciu Jazłowca wspomniał o jedynie 120 żołnierzach garnizonu.¹⁷' Wywołało to oburzenie innego Francuza, inżyniera Duponta, który będąc świadkiem kapitulacji Jazłowca doliczył się 530—540 obrońców.¹⁸' Dalairac rzeczywiście nie brał udziału w tych wydarzeniach, stąd jego relacja nie zasługuje

¹⁵⁾ Defter ruznamcze..., ff. 30, 17, 2, l.

¹⁶¹ Konfessata dwóch Turków wziętych żywcem, w: Bibl. Czart., Teka Naruszewicza 180,s. 8.

^l7) F. Dalairac, Les Anecdotes de Pologne..., 1.1, s. 343. ¹⁸¹ F. Dupont, Pamiętniki..., s. 174.

chyba na zaufanie. Czy jednak z kolei Dupont, który odegrał dużą rolę przy bombardowaniu Jazłowca i rozmowach kapitulacyjnych, nie chciał powiększyć swych zasług wyolbrzymiając liczbę obrońców?

W 1686 r. załogi dwóch ostatnich tureckich punktów oporu na Podolu - Międzyboża i Baru, ewakuowały się do Kamieńca. Na późniejszych listach żołdowych żołnierze ci wciąż figurują jako osobne formacje. Tak np. na liście z 1690 r. figuruje 99 żołnierzy międzyboskich (36 azabów, 14 topczych, 49 farisów) oraz 95 żołnierzy barskich (odpowiednio 31, 14 i 51). W następnych latach liczba tych żołnierzy topniała, nazwy formacji utrzymano jednak do końca panowania tureckiego na Podolu. Jeszcze w 1697 r. znajdujemy 74 żołnierzy “barskich" i 69 “międzyboskich".¹⁹'

W dokonanym przeglądzie nie wymieniliśmy jeszcze wszystkich formacji tureckich na Podolu. Tak np. w Kamieńcu stacjonowały co najmniej

4 chorągwie beszlich - jeźdźców zaciężnych, których nazwa wzięła się od początkowej wysokości żołdu, 5 (besz) asprów dziennie. Oficerowie beszlich otrzymali timary, zaś ich podkomendni posiadali prawdopodobnie timar gedik w okręgu mohylowskim.²⁰' Źródło z 1685 roku wspomina też przebywających w Kamieńcu sipahiów serdengecztich, w liczbie 1000 jeźdźców.²" Członkowie tych “samobójczych szwadronów", służąc bez żołdu jedynie za strawę i furaż, używani byli do najbardziej ryzykownych przedsięwzięć. W nagrodę oczekiwać mogli nadania po pewnym czasie timarów, a w najgorszym razie - zostania męczennikiem za wiarę. Do tego dochodziło około 500 timariotów, którym poświęcimy następny rozdział. W sumie liczebność wojsk tureckich w Kamieńcu wahała się między 5 i 7 tysiącami, z czego ponad 2/3 stanowiła piechota i artyleria. Garnizony pozostałych zamków nie przekraczały na ogół 100 żołnierzy. Jeśli uwzględnimy, że przynajmniej drobna część oficerów i żołnierzy sprowadziła do »twierdzy rodziny lub założyła je na miejscu, musimy przyznać, że element j muzułmański musiał zdecydowanie dominować w podolskiej twierdzy. ^s Liczba chrześcijan w 1680 r. wynosiła ok. 3 tyś., lecz później prawdopodobnie część, zwłaszcza biedoty ruskiej, uległa islamizacji. Część chrześcijan mogła wydostać się z Kamieńca po wznowieniu działań wojennych. I tak jednak liczba mieszkańców sięgająca wraz z garnizonem

¹⁹⁾ BA, D. BKL 32227 i D. BKL 32263. ,

²⁰⁾ Defter ruznamcze, ff. 99b-99a - wymienieni agowie l., 2. i 4. chorągwi beszlich;

; defter mufassal, s. 171 - część chłopów określona jako “reaja beszlich". ,

²¹⁾ Archiwum Topkapy: E 8412; por. Silahdar tarihi, t. I, s. 717 - wiadomość o wysianiu w 1678 r. pewnej ilości jeźdźców serdengecztich do Kamieńca i Baru.

Początek

Książka..O Galicji Zdjęcia z kresów ..Kresy wschodnie Grzymałów Mapy historyczne Świdnica Filmy TanecznePielgrzymka Wystawianie Świadectw Charakterystyki Energetycznej budynków oraz lokali. Badania termowizyjne